Związki Głowna z marką Citroën

SZEWRONY Z GŁOWNA

Historia francuskiego koncernu Citroën rozpoczęła się w Głownie, dokładnie 18 kwietnia 1900 roku, kiedy to młody francuski inżynier André Citroën znalazł się w Osinach na obrzeżach Głowna. To właśnie tutaj nad rzeką Mrogą znajdowała się walcownia miedzi pod nazwą Towarzystwo Akcyjne Osińskiej Walcowni Miedzi, Mosiądzu i Drutu. Wizyta ta okazało się przełomową w jego życiu. W niedalekiej przyszłości będzie początkiem słynnej dziś na całym świecie marki samochodów.

To tu założyciel firmy po raz pierwszy zobaczył koła o uzębieniu daszkowym, których patent później odkupił, rozpoczął budowę silników, a następnie samochodów. Koła takie pracowały dużo ciszej niż tradycyjne zębatki, mogły też przenosić dużo większe obciążenia. Innymi słowy „lepiej rozprowadzały siły” i mimo tego, że wykonane były z drewna okazywały się trwalsze niż przekładnie o prostych zębach. Było to rozwiązanie często stosowane w maszynach napędzanych siłą wody. Citroën, jako młody inżynier już wtedy prawdopodobnie zdawał sobie sprawę z potencjału takich samych kół, ale wykonanych ze stali.

Jak doszło do powstania hamerni, która po wielu latach zapisze się tak niezwykle w historii miasta, ale też i motoryzacji? Pierwsze potwierdzone informacje o istnieniu hamerni, czyli kuźnicy gdzie wytopione z rudy metale uzdatniano lub przerabiano za pomocą młota poruszanego kołem wodnym pochodzą z 24 października 1836 roku. Wtedy to Józef Lubowidzki i jego brat Mateusz zostali właścicielami dóbr i „nowo założonej Huty” w Osinach koło Głowna. Dalej dokument informuje, że „wznieśli Zakład Fabryczny Hamerni oraz Walcowni miedzi i Cynku pod nazwaniem Józefów”.

W roku 1860 właścicielem fabryki zostaje Edmund Stempkowski mieszkaniec osiedla Huta Józefów. Walcownia miedzi pod jego zarządem na odbywającej się w 1870 roku w Petersburgu prestiżowej wystawie zdobyła brązowy medal. Rok 1882 okazał się być przełomowy, gdyż fabryka przechodzi w ręce warszawskiej rodziny Prywesów, którzy ją unowocześniają i rozbudowują. Rodzina Prywesów vel Ajzenmanów prowadziła w Warszawie przedsiębiorstwo specjalizujące się w branży narzędziowej i gwoździarskiej. Trzy lata później na Wystawie Rolniczo – Przemysłowej w Warszawie fabryka za wyrób bardzo cienkiej blachy miedzianej otrzymała srebrny medal. W roku 1899 Prywesowie przekształcili zakład. Założone zostało Towarzystwo Akcyjne Osińskiej Walcowni Miedzi, Mosiądzu i Drutu, które to już rok później, odwiedził wraz ze szwagrem André Citroën. Siedziba zarządu firmy mieściła się na placu Grzybowskim 10 w Warszawie w kamienicy, której Prywes był współwłaścicielem.

Jak to się stało, że młody francuski inżynier trafił właśnie do Głowna? Nie był to przypadek. Zakład ten był jednym z wiodących w swojej branży na terenie Królestwa Polskiego, zatrudniał 125 osób. Przede wszystkim jednak to zasługa Bronisława Goldfedera – szwagra André Citroëna, współwłaściciela banku w Warszawie, który prowadził interesy z rodziną Prywesów. Obydwie rodziny mieszkały w Warszawie w kamienicy przy ulicy Granicznej 3. W tym czasie w Łodzi przy ulicy Piotrkowskiej 77 powstawał kantor bankowy Goldfederów (dziś miejsce to najbardziej chyba znane jest, jako „Siódemki”). Pewną ciekawostką jest też fakt, że już wkrótce po wizycie Andre Citroëna nastąpił znaczący i bardzo szybki rozwój zakładu (był pół roku nieczynny w związku z wymianą koła wodnego na turbinę). W roku 1904 zatrudniał 150 osób, a już pięć lat później było ich 200. Wzrósł również stopień mechanizacji i wydajności produkcji. Miejsce gdzie znajdował się zakład formalnie przyłączono do Głowna rozporządzeniem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z dnia 6 lipca 1934 roku.

Można też pokusić się o odpowiedź na pytanie, dlaczego właśnie to silnik był urządzeniem, w którym Citroën zastosował patent kół o uzębieniu daszkowym, jaki zobaczył w Głownie. Koniec wieku XIX i początek XX to czas narodzin i rozwoju motoryzacji. Nadeszła era samochodów. W nich najważniejszy był silnik – „serce” pojazdu, który cały czas modernizowano.

W tym samym czasie, gdy Citroën przebywał w Głownie, Rudolf Diesel przedstawił na wystawie światowej w Paryżu silnik swojej konstrukcji napędzany olejem arachidowym z orzeszków ziemnych.

Niedługo po powrocie do Francji Citroën otworzył mały zakład mechaniczny - Przedsiębiorstwo przekładni zębatych Citroëna (Société des engrenages Citroën). Później, kiedy już rozpoczął produkcję samochodów to on sam zdecydował, że na pamiątkę wizyty w fabryce w Głownie, która tak diametralnie odmieniła jego życie, umieści symbol koła zębatego daszkowego w znaku firmowym Citroëna. Popularny zygzak nazywany też szewronem jest do dziś symbolem tej marki.

 Jacek Perzyński

W 121. rocznicę wizyty André Citroëna w Głownie (18 kwietnia 2021 r.), członkowie stowarzyszenia Amicale Citroën Pologne zorganizowali w naszym mieście inscenizację tego wydarzenia. Punktualnie o godz. 03:00 nad ranem kolumna Citroënów z zabytkowym modelem C4 z 1931 roku na czele, wyruszyła z ul. Citroëna w Szczecinie w kierunku Głowna. W naszym mieście pasjonaci tej marki pojawili się około godz. 15.30. W pobliżu dawnej fabryki Norblina nagrali krótką relację z pobytu André Citroëna w Głownie (w postać konstruktora wcielił się aktor Zachariasz Muszyński) i posłuchali prelekcji na temat związków Citroëna z Głownem, którą wygłosił Jacek Perzyński – badacz historii regionu. Był to ich hołd dla wielkiego konstruktora francuskich samochodów i podkreślenie jego związków z Polską, a przede wszystkim z naszym miastem. We wrześniu 2022 r. Rada Miejska w Głownie na pamiątkę wizyty tego wielkiego przemysłowca w naszym mieście, podjęła uchwałę o nadaniu jednemu ze skwerów w sąsiedztwie dawnej fabryki Norblina nazwy „Skwer André Citroëna”.